Verzamel criteria

Een mineralen verzameling is een expressie van de verzamelaar. Hij of zij bepaald met welke filosofie er wordt verzameld en wat wordt toegevoegd. Elke mineralen collectie is daarmee anders. Toch zijn er algemene waarden waar de meeste verzamelaars zich uiteindelijk door laten leiden en die handelaren gebruiken om hun waar te prijzen. Deze waarden zijn op elk type collectie en elke steen toepasbaar.

Het is interessant om te weten op welke manieren mineralen verzameld worden en welke eisen verzamelaars hanteren bij het uitzoeken van hun pronkstukken. Dit is uitgaande van aanschaf via verkopers. Over het verzamelen van mineralen zijn vele artikelen en zelfs hele boeken geschreven. Met de beschikbaarheid van steeds betere kwaliteit materiaal zijn ook de criteria waar hoogwaardige mineralen aan moeten voldoen flink opgeschroefd. Dus wat is een goed stuk of zelfs een topstuk? Dat is dus geheel afhankelijk van de smaak en interesses van de verzamelaar en daarmee lastig te beantwoorden. Er zijn zoveel variaties, zoveel soorten, zoveel vindplaatsen en met name, zoveel verschillende smaken dat mensen het maar zelden eens zijn.

Wat met name belangrijk is dat de verzamelaar het stuk erg bijzonder vindt zodat hij of zijn daar dagelijks van kan genieten. Toch zijn er factoren waar de meeste verzamelaars het wel over eens zijn. Wanneer een stuk op al deze factoren hoog scoort zal het voor de meeste verzamelaars een zeer gewild stuk zijn. Dit geld met name voor de meest voorkomende en dus meest verzamelbare mineralen. Bij zeldzame en massieve mineralen kunnen geheel andere criteria gelden waarbij zelfs een lelijk mat zwart brokje al zeer bijzonder kan zijn.

De belangrijkste criteria waarop mineralen worden beoordeeld zijn:

formaat - kleur - glans en transparantie - schade en bewerkingen - zeldzaamheid - mineraal combinaties - Herkomst - esthetiek

De volgorde zal voor iedereen anders zijn. De meeste verzamelaars hanteren de bovenstaande criteria die ook gelden voor andere verzamelgebieden. Naar mate een collectie evolueert zullen bepaalde eigenschappen overheersen waarna zich in veel gevallen een specialisme is een bepaalde richting ontwikkelt. Het verzamelen van 1 specifiek mineraal, mineraal groep of van één vindplaats zijn hiervan een goede voorbeelden.

De grootte van mineralen is een belangrijke factor bij het verzamelen. Het bepaald voor een groot deel hoe een collectie eruit zal zien en gepresenteerd kan worden. Veel verzamelaars kiezen er dan ook voor om binnen bepaalde grenzen te verzamelen. Al was het maar uit praktische overwegingen zoals ruimte en budget. Op die manier is er een onderscheid ontstaan bij het aanbod van mineralen. Op beurzen en op internet worden mineralen veelal aangeboden met een maat indicatie. De gebruikte termen, van klein naar groot, zijn micromounts, thumbnails, miniaturen, handstukken, en museumstukken.

Micromounts zijn kleine brokjes gesteente met kristallen of losse kristalletjes die ter bescherming in kleine doosjes gemonteerd worden. Het kleine formaat wordt ruimschoots gecompenseerd door de enorme variatie en perfectie die verzameld kan worden zonder veel ruimte te gebruiken. Een goede zoom microscoop met een vergroting van 10x tot 60x is noodzakelijk om hier optimaal van te kunnen genieten.

Thumbnail is een Amerikaanse term voor mineralen die in een kubus van 1 inch passen. Vanwege het kleine formaat kun je de perfectie van micromounts combineren met een formaat wat nog goed zichtbaar is voor het blote oog. Dit veelal het domein van de verzamelaars van perfecte onbeschadigde kristallen, en esthetische combinaties, van soms zeer zeldzame mineralen.

Mineralen van 4 tot 7 cm noemt men miniaturen of small-cabinet. Een populair formaat voor verzamelingen omdat veel zeldzamere mineralen ook op dit formaat nog mooie kristalgroepen vormen die in een vitrine goed tot hun recht komen. Het is ook makkelijker om onbeschadigde stukken te vinden op dit formaat dan bij grotere exemplaren die ook veelal kostbaarder zijn.

Handstukken, de naam zegt het al, het formaat vult mooi de hand, zijn 7 tot 15 cm groot. De Engelse term hiervoor is Cabinet size. Het is voor de beginnende verzamelaar heel aantrekkelijk om grote kleurrijke mineralen te verzamelen. Ruimtegebrek is vaak een probleem naarmate een collectie groeit. Ook de variatie in soorten is beperkt aangezien veel mineralen gewoon niet voorkomen in aantrekkelijke stukken op dat formaat. Voordeel is dat een mooi groot stuk de aandacht al vanaf grote afstand naar zich toe kan trekken en daardoor een decoratief karakter heeft. Een vitrine met slechts enkele grote stukken van hoge kwaliteit kan veel imposanter zijn dan vele kleintjes.

Museumstukken, Large-cabinet en decoratie mineralen. Mineralen kunnen groot worden, heel groot. De meeste mensen zijn bekend met de amethist geodes uit Brazilië. De grote met paarse kristallen gevulde gasholtes kunnen ruim 7 meter groot worden. Ook zijn losse kwarts kristallen te koop van enkele tonnen zwaar. Voor wie van groot houdt, is er nog veel mogelijk. Slechts enkele mineralen vormen dergelijke grote kristallen en van alle andere bovengenoemde criteria (kleur tot esthetiek) is veelal geen sprake. Mineralen die wel aan die criteria voldoen en ook nog eens het imposante formaat bezitten kunnen zeer kostbaar zijn.

De beperking tot een bepaald formaat is uiteraard niet nodig. Het is een mineralen collectie, geen maten collectie. Veelal is de combinatie van grote en kleinere stukken de realiteit. Het is maar net wat de verzamelaar aanspreekt. Maar het is iets om over na te denken bij het verzamelen, zeker wanneer je collectie wilt beginnen. Feit is ook dat een collectie van stenen van grofweg dezelfde afmetingen een mooier geheel vormt.

Het formaat van het geheel is één ding. Nog veel belangrijker is de grootte van de kristallen ten opzichte van het geheel. Een groot stuk met kleine kristallen is vaak niet zo aantrekkelijk als een kleiner stuk met grotere kristallen. De verhouding moet dusdanig zijn dat de kristallen alle aandacht naar zich toe trekken. Een groot kristal met een klein beetje moedergesteente is veelal het ideaal. Zeker als het mooi op het moedergesteente zit met een combinatie van contrasterende mineralen. De meeste mineralen in musea en afgebeeld in boeken zijn hierop uitgezocht. Grote kristallen worden hoger gewaardeerd dan kleinere wanneer ze dezelfde kwaliteit hebben als de kleintjes. Een kleiner onbeschadigd kristal is gewilder dan een grote waar de punt van ontbreekt.

Kleur

Het mooie van mineralen is dat zij alle kleuren van de regenboog kunnen hebben. De felle kleuren of metallische glans van sommige mineralen is wat veel mensen als eerste aantrekt. Het is ook niet verwonderlijk dat dit een van de belangrijkste criteria is bij het uitzoeken van mineralen. Een mooie kleur is belangrijker dan kristalgrootte om een stuk gewild te maken. Heldere kleuren zonder bruin of grijstinten zijn het meest geliefd. Helaas is dit zeldzaam in de natuur. Net als bij grote kristallen zijn er maar weinig mineralen die fel gekleurd kunnen zijn. Voor beginners is dit geen probleem. Alles is nieuw. Bij de zoektocht naar meer diversiteit blijkt dat de meeste mineralen niet zo spectaculair gekleurd zijn. Veel mineralen zijn kleurloos, bruin en zwart.

Geel en rood zijn de minst voorkomende kleuren bij mineralen. Met name fel geel komt weinig voor. Rood tinten neigen ook veelal naar oranje/bruin of hebben een blauw zweem waardoor het meer paars/violet lijkt. Zuiver blauw komt meer voor. Deze kleur heeft vaak secundaire groentinten en soms wat rood waardoor het naar paars neigt. De secundaire groentint zorgt voor turkoois tinten bij veel koper mineralen. De meest voorkomende heldere kleur bij mineralen is groen. Alle tinten groen komen voor en zijn niet, zoals men vaak denkt, het gevolg van koper. Ijzer kleurt mineralen ook vaak groen.  Ook andere metalen zoals nikkel en chroom hebben groene oxidatieproducten. Ijzeroxiden zijn in de regel bruin of zwart. Deze oxiden komen op grote schaal voor waarbij zij vaak andere mineralen kleuren. Van alle kleurtinten is bruin de meest voorkomende. Naast de kleur van een mineraal kan ook de combinatie van kleuren en tinten een prachtig effect geven wat zeer gewaardeerd wordt door verzamelaars. Dit hoeven niet speciaal opvallende kleuren te zijn. Zwart-wit of andere combinaties met een hoog contrast zijn visueel zeer aantrekkelijk.

Glans en transparantie

Naast kleur zijn de glans en transparantie van de kristallen erg belangrijk. Sommige mineralen vormen geen transparante kristallen maar als dit mogelijk is dan is dit altijd gewild. Zeker bij soorten die ook als edelsteen gebruikt worden, kan dit voor een hogere waarde zorgen. In veel gevallen is het dan interessanter om het kristal te slijpen dan om het als een verzamelaars object te verkopen. Bij de aanschaf van een dergelijk kristal is de prijs ongeveer gelijk aan de waarde van de stenen die eruit geslepen kunnen worden. De glans van een mineraal bepaalt hoe goed het oppervlak het licht reflecteert. Dit kan variëren van een diamant of metaalglans tot volkomen mat. Mineralen met een matte glans zijn veel minder gewild, zeker als een betere glans bij een soort veel voorkomt. Toch is mat niet per definitie slecht. Fijne structuren op de kristalvlakken zijn veel beter zichtbaar en combinaties van matte en glanzende vlakken kunnen erg mooi zijn.

Schade en bewerkingen

Vroeger werden mineralen verzameld als curiositeiten die eigenlijk geen waarde hadden tenzij ze bestaan uit een gewilde grondstof als zilver of goud. Om die reden hield men ook minder rekening met de staat van de kristallen en was met name de grootte van het geheel belangrijk. Met de opkomst van het mineralen verzamelen als hobby en het sterk toegenomen aanbod is dit in de jaren 70/80 sterk veranderd. Verzamelaars gingen zich onderscheiden door op zoek te gaan naar perfecte onbeschadigde stukken, het liefst op groter formaat. Door de aard van mineralen is het zeer moeilijk om grote kristallen volledig onbeschadigd te bergen dus zijn dergelijke stukken zeldzaam. Tegenwoordig is onbeschadigd synoniem voor hoge kwaliteit. Op de meeste sites en in tijdschriften wordt dan ook opgeroepen om alleen onbeschadigde mineralen te accepteren. Dit is op zich een goed punt. Nadeel is dat mineralen lastig onbeschadigd te winnen zijn. Vooral uit hard gesteente. Mineralen uit verweerde afzettingen kunnen door natuurlijke processen beschadigd zijn waardoor er geen onbeschadigde exemplaren van bestaan. Kies altijd voor onbeschadigd als je de mogelijkheid hebt, maar accepteer dat kristallen onvolkomenheden zullen hebben. De meeste losse kristallen zijn op een ondergrond gegroeid en hebben dus een aanhechtingspunt of breukvlak. Rondom vrijuit uitgekristalliseerde mineralen (zogenaamde floaters) komen weinig voor. Ook een willekeurig brok met een paar perfecte kristallen is niet aantrekkelijker dan een mooi esthetisch stuk met een paar kleine onvolkomenheden. De mate waarin nem onvolkomenheden accepteert zijn voor iedereen persoonlijk. Het is ook in grote mate afhankelijk van het budget.

Type Bewerkingen

De charme van mineralen is dat zij 100% puur natuur zijn. Er is niets aan gedaan behalve het schoonmaken ervan. Alles wat er daarnaast aan gedaan wordt om een steen beter te laten lijken is een aantasting van de natuurlijkheid. Toch gebeurd dit veelvuldig om een steen voor een hogere prijs te kunnen verkopen. Dit kan variëren tot het inspuiten met olie of lak tot het compleet namaken van mineraal groepen met soms zelfs nagemaakte kristallen. Het is goed om je hiervan bewust te zijn. Het herkennen ervan is niet altijd eenvoudig. De prijs is vaak al een indicatie, al het te mooi is om waar te zijn is het meestal ook zo. De meest gebruikte technieken zijn:

Oliën, hierdoor lijkt een steen nat, wat de kleur te intensiveert, glans verbetert en krassen verdoezelt. Deze olieen kunnen ook kleine barstjes opvullen waardoor ook deze minder opvallen en transparantie toeneemt. Dergelijke stukken voelen vaak vettig aan. Deze behandeling is niet permanent. Vaak droogt het op den duur toch uit en wordt de steen dof. Vaak herkenbaar aan de geur en het feit dat stof blijft plakken wat zich verzameld in holtes.

Polijsten. Veel kristallen worden gevonden met matte en beschadigde oppervlakten. Het is dan zeer eenvoudig om de kristalvlakken te polijsten of om er willekeurig vlakken op te slijpen. Hiermee gaat het kristaloppervlak verloren en daarmee alle natuurlijkheid van de vorm. In sommige gevallen wordt er 1 vlak bewerkt om het kristal weer compleet te maken. De geometrische patronen die van nature op kristalvlakken aanwezig zijn ontbreken dan. Ook zijn gepolijste vlakken licht afgerond, met name op de randen. Dit maakt gepolijste oppervlakten goed herkenbaar. Kwarts is een goed voorbeeld van een mineraal wat vaak wordt bijgeslepen met behoud van vorm. Met name als er in de steen aantrekkelijke insluitsels zichtbaar zijn.

Repareren. Wanneer een mineraal uit het gesteente gehaald wordt gaat dit soms met grof geweld. Hierbij kunnen kristallen afbreken of losraken. Het is dan eenvoudig om het kristal weer terug te lijmen op zijn originele positie. Als dit vakkundig gedaan wordt en het wordt vermeld op het label is daar weinig mis mee. Omdat dit toch als een aantasting van de natuurlijk wordt ervaren, is het van invloed op de prijs. Het is daarmee heel verleidelijk om dit niet te vermelden bij de verkoop. Zeker wanneer het vakkundig is gedaan en nagenoeg onzichtbaar is.

Een uitzondering lijkt te gelden voor grote museale stukken van buitengewone kwaliteit. Bijvoorbeeld grote toermalijn kristalgroepen waarvan de kristallen door geologische processen gebroken zijn maar wel als losse delen bij elkaar worden aangetroffen. De enige manier om zo’n stuk tot zijn recht te laten komen is het zorgvuldig te repareren. Dit type stukken worden als nagenoeg volwaardig geaccepteerd en gewaardeerd.

Construeren. Een heel ander verhaal is het plaatsen van, al dan niet natuurlijke, kristallen op een stuk steen om de indruk te wekken dat het kristal nog op zijn originele positie zit. Door gebruik te maken van fijn verpulverd gesteente vermengd met lijm kunnen alle sporen weggewerkt worden waardoor alles mooi aansluit en het natuurlijk lijkt. Ook kunnen beschadigingen op deze manier worden weggewerkt door ze te verbergen met nagemaakt moedergesteente. Dit is iets wat je met name ziet bij edelsteen mineralen (toermalijn, topaas, granaat e.d.) die veelal los in het verweerde gesteente worden aangetroffen. Ook Alpine mineralen werden vroeger op grote schaal gefabriceerd door origineel moedergesteente te voorzien van kristallen die los werden aangetroffen. Het bewust aanbieden van dergelijke stukken als natuurlijk is oplichting.

Syntheses, Het is eenvoudig om met in water opgeloste zouten kristallen te laten groeien. Dit kan in vele kleuren worden geproduceerd en wordt veel aangeboden. Grote kleurrijke kristallen op een brok steen voor een paar euro met exotische namen chalcantiet, lopiziet, zinciet en aluin. Leuk om te zien, maar het heeft weinig met de natuurlijke kristallen te maken. Het is iets wat met name beginnende verzamelaars kopen omdat het vaak de mooiste steen voor het minste geld is. Ook wordt het op beurzen niet altijd duidelijk aangegeven wat misleiding in de hand werkt. Doordat veel van deze mineralen oplosbaar zijn in water worden zijn in een vochtige omgeving snel mat en lijken met der tijd te smelten. Het zijn prachtige voorbeelden van kristalgroei maar als mineraal gewoon nep.

Zoals voor alle zaken waar soms veel geld betaald wordt voor een object is het van belang altijd kritisch te blijven. De bekende uitspraak CAVEAT EMPTOR, wees als koper gewaarschuwd, geldt ook zeker in de wereld van het mineralen verzamelen.

Zeldzaamheid

Iets is zeldzaam, of moeilijk verkrijgbaar, als het aanbod laag is en de vraag hoog. Door marktwerking zijn deze mineralen aanzienlijk duurder dan de alom verkrijgbare. Zeldzame mineralen zijn altijd gezocht met name als ze veel mooier zijn dan het gangbare materiaal, het beste in hun soort, ook al zijn ze niet mooi of kleurrijk. Er zijn verschillende soorten zeldzaamheid te onderscheiden bij mineralen. Een mineraal is zeldzaam omdat er maar zeer weinig van is gevonden omdat het maar sporadisch van 1 plek komt. Het is niet mooi, maar systematische verzamelaars willen het graag hebben. Een kristalgroep kan zeldzaam zijn omdat het weliswaar veel voorkomt maar zelden mooie kristallen vormt. In een ander geval komen kristallen wel veel voor maar is er door een zeldzaam geologisch proces een opvallende kleur, ongebruikelijke kristalvorm of vreemde mineraal combinatie gevormd die elders niet voorkomt. Ook mineralen die honderden jaren gelden gevonden zijn in mijnen die reeds lang gesloten zijn kunnen erg zeldzaam en gewild zijn. Zeker als alle oude documentatie in de vorm van labels nog aanwezig is. Allemaal factoren die van grote invloed kunnen zijn op de prijs van een mineraal.

Mineraal combinaties

Een mooi woord hiervoor is paragenese. De combinatie van mineralen die samen gevormd zijn. Sommige mineralen worden bijna altijd met dezelfde specifieke soorten aangetroffen. Andere mineralen kunnen niet in elkaars aanwezigheid ontstaan. Veel voorkomende mineralen die op zich niet zo aantrekkelijk zijn kunnen elkaar visueel enorm versterken als ze een mooie combinatie vormen. Combinaties van mineralen die zelden in elkaars aanwezigheid voorkomen zijn altijd geliefd bij verzamelaars. De combinatie van mineralen is daarmee ook een belangrijk determinatiekenmerk. Al lijkt dit op het eerste gezicht niet zo interessant. Voor veel verzamelaars is dit een belangrijke factor bij de keuze van hun mineralen.

Het aantal verschillende mineralen op een stuk steen is meestal vrij beperkt. Vaak 2 tot 4 verschillende mineralen. Bijzonder zijn stukken met een grote rijkdom aan soorten. Stukken met meer dan 6 soorten mineralen zijn ongebruikelijk en daarmee gewild.

Herkomst of vindplaats

De plek of omgeving waar het mineraal is gevonden. Van groot belang voor mensen die zich specialiseren in mineralen uit een bepaalde regio of mijn. Met het grote aanbod zijn er steeds meer verzamelaars die hierop selecteren. Mineralen van bepaalde vindplaatsen, met name de reeds lang gesloten mijnen, kunnen erg gezocht zijn. Ook is er voor elk mineraal wel een vindplaats waar het mineraal in uitzonderlijk goede stukken is gevonden. Stukken van dat materiaal uit die specifieke mijn zullen altijd gewilder zijn ook al betreft het een matig exemplaar. Het is om die reden ook van het grootste belang dat alle informatie die bij een steen hoort, of later wordt toegevoegd, goed bewaard wordt en bij de verkoop wordt meegegeven. Deze informatie kan later voor een andere verzamelaar zeer waardevol zijn. Het is zelfs zo dat eenvoudige mineralen zonder vindplaats door veel verzamelaars als nagenoeg waardeloos beschouwd worden. De vindplaats dient dan ook zo specifiek mogelijk te zijn. De vermelding van alleen een land of provincie is eigenlijk onvoldoende. Helaas is dat niet erg realistisch en weet de verkoper vaak ook niet precies de herkomst. Hij moet ook weer uitgaan van wat hem verteld is. Dat maakt het voor een verzamelaar lastig om deze informatie te controleren.

Esthetiek

Esthetiek is het meest subjectieve element voor verzamelaars. Het gaat erom of een mineraal lekker in het oog ligt, de juiste verhoudingen heeft, gewoon mooi is, ongeacht wat het is of waar het vandaan komt. Het is persoonlijke smaak en lastig uit te leggen. Er zijn teveel factoren die mee kunnen spelen die ook nog eens variëren per mineraal. Veel mensen laten zich leiden door de prijzen van mineralen. Het duurste stuk zal wel het beste zijn. Dit klinkt logisch maar hoeft helemaal niet het geval te zijn. In veel gevallen speelt de smaak van de verkoper ook mee.

Ook goedkopere stukken kunnen zeer esthetisch zijn. Kristallen, moedergesteente en kleuren moeten samen een aantrekkelijke combinatie vormen die de verzamelaar aanspreekt. Het is een fijne balans tussen alle factoren die een steen een wow-factor geeft. Dergelijke mineralen gaan nooit vervelen en zullen altijd een centrale plek in een collectie houden door hun unieke uitstraling.